Dr hab. inż. arch. Jan Kurek o książce „Talowski” Tadeusza Bystrzaka

THEODORUS MARIAN TALOWSKI – ARCHITEKT ARTYSTA

Niespokojny – wręcz niesforny charakter, wielka wrażliwość i wyczucie plastyczne oraz mistrzowskie opanowanie rysunku były fundamentem sukcesu projektowo-realizacyjnego tego wyrastającego poza ramy swojej epoki Twórcy.

Niewątpliwy talent, odwaga w użyciu pozornie obcych sobie form i ich mistrzowskie zestawianie owocują w Jego projektach kompozycjami harmonijnymi choć często asymetrycznymi. Powszechnie znane materiały jak kamień czy cegła w jego szkicach i realizacjach stają się nagle plastyczne i miękkie w formach.

Bazując na formach w większości znanych w architekturze historycznej, tworzył Talowski swój własny bajkowy świat opleciony bluszczem jak tytułowy „Tajemniczy Ogród” z powieści F. H. Burnett, opublikowanej w rok po Jego śmierci. Zapewne ta wspomniana tajemniczość form intrygowała i fascynowała widzów i odbiorców jego realizacji dawniej budzi wyobraźnię również i dziś.

Niewątpliwie był Talowski architektem odchodzącym od standardów i kanonów w sztuce przełomu XIX i XX wieku – trafnie nazwanym przez Wincentego hrabię Łosia: pierwszym architektem poetą. Architektura Talowskiego wywarła orzeźwiający, ozdrowieńczy i inspirujący wpływ na współczesnych mu twórców.

Niewiele wiemy o projektowym atelier Mistrza Talowskiego – dziś powiedzielibyśmy raczej o jego autorskiej pracowni, o jego bardzo sprawnym biurze projektowym… Niewątpliwie jednak sam nie podołałby sporządzeniu projektów realizacyjnych nieomal 100 budowli – w tym ponad 70 (!) kościołów, ich kamiennych detali i wyposażenia wnętrz.

Jest do dziś twórcą rozpoznawalnym dzięki stosowaniu w projektowanej architekturze własnego zestawu elementów formalnych – tak w formowaniu bryły budynku jak i kompozycji form i detalu elewacji – tak w warstwie czysto formalnej jak i symbolicznej1. I choć elementy te znali inni architekci, to w Jego umyśle i w jego rękach – parafrazując Christophera Alexandra – proza architektury stawała się poezją rozkwitającą pełnym blaskiem.

Wielu już badaczy analizowało twórczość Talowskiego i jej wpływ na następne pokolenia architektów – byli wśród nich historycy sztuki i architekci. Dziś własne emocje i własne przeżywanie Talowskiego przekazuje nam po wielu latach badań Tadeusz Bystrzak – artysta, malarz, rzeźbiarz i projektant – autor pokrewny Talowskiemu duchem i doświadczeniem twórczym. Dokonał on nieomal tytanicznej pracy tropiąc wszystkie ślady – dokumenty archiwalne (także rodzinne), projekty i realizacje Mistrza. W rezultacie powstało dzieło wyjątkowe – gromadzące gro z tego co dotyczyło Talowskiego i dotrwało do naszych czasów.

Cennym elementem tego przekazu jest jego warstwa ilustracyjna, dokumentująca to co już bezpowrotnie zniszczył „walec historii” i to co przetrwało…

dr hab. inż. arch. Jan Kurek
Profesor Politechniki Krakowskiej